We kennen allemaal leiders die succesvol zijn ondanks – of misschien wel dankzij – hun twijfelachtige gedrag. ‘Het is misschien niet netjes, maar kijk eens naar de resultaten,’ wordt er dan gezegd.
Het lijkt onschuldig maar deze rechtvaardiging heeft verstrekkende gevolgen.
Effectiviteit versus integriteit
Er bestaat een fundamenteel verschil tussen iemand bewonderen om wat hij bereikt (effectiviteit) en iemand bewonderen om wie hij is als mens (integriteit). Wanneer mensen succes uitsluitend beoordelen op effectiviteit, worden immorele acties vaak weggewuifd als een noodzakelijk kwaad – acceptabel zolang het gewenste doel maar wordt bereikt.
Deze houding zorgt ervoor dat grenzen langzaam vervagen. Wat eerst werd gezien als onacceptabel gedrag, wordt steeds vaker door de vingers gezien of zelfs geprezen.
Dit proces van normvervaging heeft uiteindelijk schadelijke gevolgen voor zowel organisaties als de samenleving.
Waarom accepteren mensen immoreel gedrag?
Een belangrijke verklaring voor het accepteren van immoreel gedrag ligt in wat psychologen ‘cognitieve dissonantie’ noemen. Wanneer mensen zien dat iemand die ze bewonderen zich misdraagt, ervaren ze een innerlijk conflict.
Om dit ongemakkelijke gevoel op te lossen, zoeken ze naar manieren om het gedrag goed te praten. Dit uit zich bijvoorbeeld in uitspraken als: ‘Zo erg is het vast niet’, ‘Iedereen maakt wel eens fouten’ of ‘Je kunt niet succesvol zijn zonder je handen vuil te maken.‘
De rol van macht speelt hierin een cruciale rol. Machtsvertoon wordt vaak verward met daadkrachtig leiderschap. Vooral in tijden van onzekerheid neemt de waardering voor zogenaamd ‘sterke’ leiders toe. Ze lijken houvast en veiligheid te bieden, zelfs wanneer hun methoden discutabel zijn.
De invloed van groepsdynamiek
Naast persoonlijke overwegingen spelen ook groepsprocessen een belangrijke rol. Binnen groepen kunnen normen geleidelijk verschuiven. Wanneer kleine overtredingen onbestraft blijven, ontstaat er ruimte voor steeds ernstiger vormen van wangedrag. Door sociale druk passen mensen zich aan aan deze nieuwe normen, zelfs als dit ingaat tegen hun persoonlijke waarden.
In groepen waar gelijkgestemden elkaar versterken, wordt kritisch denken vaak ontmoedigd. Er ontstaat een gesloten systeem waarin bewondering voor wangedrag niet alleen wordt getolereerd, maar actief wordt aangemoedigd. Afwijkende meningen worden gezien als een bedreiging voor de groepscohesie.
Loyaliteit versus moraliteit
De bescherming van de eigen groep speelt ook een belangrijke rol. Het verdedigen van een leider voelt voor groepsleden als het beschermen van hun eigen identiteit en positie. Kritiek van buitenaf wordt ervaren als een aanval op de hele groep, waardoor men geneigd is de rijen te sluiten.
Deze dynamiek leidt ertoe dat loyaliteit aan de groep belangrijker wordt gevonden dan morele principes. Wangedrag wordt verdedigd of zelfs verheerlijkt vanuit een misplaatst gevoel van groepssolidariteit. Dit mechanisme zien we terug in veel organisaties en bewegingen waar charismatische leiders een centrale rol spelen.
Van bewondering naar bewuste keuzes
Bewonderenswaardig leiderschap draait niet alleen om het bereiken van doelen, maar vooral om de wijze waarop deze doelen worden bereikt.
Het is daarom essentieel om kritisch te kijken naar wie we bewonderen en waarom.
Vond je het een goed artikel? Doe er iemand anders een plezier mee via de mail.
Delen op social media wordt door ons ook erg gewaardeerd.
